Fibroadenoma nədir?

Fibroadenomalar qadınlarda döş vəzinin ən çox rast gəlinən xoşxassəli şişləridir. Müayinə zamanı kənarları ətrafdakı toxumalardan aydın şəkildə ayrıldığı və dairəvi və ya lobbi formada olduğu üçün əllə asanlıqla hiss olunur. Bəzən birdən çox lobul ola bilər. Səthinin hamar olması, ətrafdakı toxumalara yapışmaması və əlin altında asanlıqla sürüşə bilən mobil quruluşu sayəsində müayinə zamanı asanlıqla hiss olunur. Onlar adətən yuvarlaq və sərtdir, hamar, , elastiki bir toxuma xüsusiyyətinə sahibdirlər. Bir miskət qədər kiçik və ya bir golf topu qədər böyük ola bilərlər. Onlar Tez-tez göğüs toxuması içində asanlıqla hərəkət edilə bilərlər (‘azadsız hərəkətli’ və ya ‘göğüs siçanı’ kimi adlandırılır). Əksər hallarda ağrı və ya narahatlıq yaratmazlar. Ən çox göğüs müayinəsi zamanı bir şiş kimi aşkar edilirlər və ya mamografi və ya ultrasonda görülə bilərlər.

Fibroadenoma nə səbəb olur?

Döş fibroadenomlarının nəyə səbəb olduğunu tam olaraq bilmirik, amma onların təhlükəli olmadığını bilirik. İllər boyunca fibroadenomların meme xərçəngi ilə əlaqəli olub olmadığı araşdırma mövzusu olmuşdur. Bugünə qədər fibroadenomların döş xərçənginin inkişafında rolu olduğunu göstərən bir məlumat yoxdur. Fibroadenomalar və hormonal dəyişikliklər arasındakı əlaqə, fibroadenomaların böyüməsi və inkişafının qadın hormon səviyyələrinə həssas olması ilə əlaqədardır. Bu əlaqəni izah edən bəzi əsas məqamlar bunlardır:

Hormon Həssaslığı: Fibroadenomalar estrogen və progesteron kimi qadın üreme hormonlarına xüsusilə həssasdır. Bu hormonların səviyyəsindəki dəyişikliklər fibroadenomaların böyüməsinə və davranışına təsir göstərə bilər.

Yetkinlik və üreme Yaş: Yetkinlik və reproduktiv yaşlarda qadın orqanizmində estrogen və progesteron səviyyəsi yüksəlir. Bu dövrlərdə hormonların təsiri ilə fibroadenoma yaranma riski artır.

Hamiləlik: Hamiləlik dövründə hormon səviyyələrində əhəmiyyətli artımlar fibroadenomaların böyüməsinə səbəb ola bilər. Bəzi qadınlarda fibroadenomalar hamiləlik zamanı ilk dəfə görünə bilər və ya mövcud fibroadenomalar böyüyə bilər.

Menstruasiya Dövrü: Bəzi qadınlarda menstruasiya dövrünün müxtəlif mərhələlərində fibroadenomaların ölçüsündə dəyişikliklər müşahidə oluna bilər. Bu, ay ərzində hormonal dalğalanmalarla əlaqədardır.

Postmenopoz: Menopozdan (Klimax) sonra qadında estrogen və progesteron səviyyəsi aşağı düşür, xüsusən də hormon əvəzedici terapiya qəbul etmirsə. Bu azalma mövcud fibroadenomaların kiçilməsinə səbəb ola bilər.

Hormon Müalicələri: Hormon əvəzedici terapiya və ya doğuşa nəzarət həbləri kimi hormon tərkibli dərmanların istifadəsi də fibroadenomaların böyüməsinə təsir göstərə bilər.

Genetik faktorlar: Fibroadenomaların bəzi qadınlarda ailəvi olduğunu görürük. Baxmayaraq ki, hər qadının belə bir müşahidəsi yoxdur. Ancaq hələlik bu mövzuda heç bir araşdırma və dəlil yoxdur.

Hər bir qadının fərqli hormon səviyyələri və fərqli reaksiyaları olduğundan, fibroadenomaların davranışı fərdi olaraq dəyişə bilər. Buna görə də, döşdə hər hansı bir şişlik və ya dəyişiklik aşkar edildikdə, bir tibb işçisi ilə məsləhətləşmək vacibdir. 

Fibroadenoma təhlükəlidirmi?

Qısa və aydın cavab budur ki, belə deyil... Heç də təhlükəli deyil.

Fibroadenoma xərçəngə çevrilirmi? Xeyr, bu barədə bizim heç bir məlumatımız yoxdur. Fibroadenomalar xərçəngə çevrilmir.

Fibroadenoma müalicə edilə bilərmi? Fibroadenomaları müalicə etməyə ehtiyac yoxdur. Fibroadenomanın da məlum müalicəsi yoxdur.

Döşdəki şişin döş xərçəngi olmadığına əmin olduqda, əlavə bir müdaxiləyə ehtiyac yoxdur.

Necə əmin ola bilərik? Bunun üçün 6 aydan bir yoxlanılır və ya iynə biopsiyası aparılır. İlk növbədə, hər altı ayda bir aparılan yoxlamalara üstünlük vermək lazımdır. Yoxlamalar zamanı şişin strukturunda dəyişiklik və ya pozğunluq müşahidə edilərsə, iynə biopsiyası aparılır.

Fibroadenomalar adətən xoşxassəli olur və böyük narahatlıq doğurmur. Ancaq döşdə yeni bir şiş aşkar edildikdə, daha ciddi şərtləri istisna etmək üçün bir tibb işçisi tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Döş sağlamlığının düzgün monitorinqi və müayinəsi, fibroadenomların və ümumi döş sağlamlığının idarə edilməsində əsas rol oynayır.

Bəzi qadınlarda narahatlıq və ya narahatlığa səbəb ola bilər. Döşdəki fibroadenomalar bəzi qadınların psixologiyasına təsir edə bilər. Fibroadenomalar xoşxassəli şişlər olsa da, döşdə kütlənin olması emosional və psixoloji təsir göstərə bilər.

Fibroadenomalar mütəmadi monitorinq tələb etdiyi üçün bəzi qadınlar daimi yoxlama və müayinə ehtiyacı səbəbindən stress yaşaya bilərlər. Belə emosional və psixoloji reaksiyalar normal və müvəqqətidir. Fibroadenoma diaqnozu qoyulmuş qadınlar üçün dəstəkləyici məsləhət, dəstək qrupları və ya terapiya bu emosional çətinliklərin öhdəsindən gəlməkdə faydalı ola bilər. Bundan əlavə, bu mövzuda bir tibb işçisi ilə açıq danışmaq, məlumat almaq və narahatlıqları bölüşmək emosional rahatlama təmin edə bilər.

Fibroadenomalar adətən xoşxassəli olur və böyük narahatlıq doğurmur. Ancaq döşdə yeni bir şiş aşkar edildikdə, daha ciddi şərtləri istisna etmək üçün bir tibb işçisi tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Döş sağlamlığının müntəzəm monitorinqi və müayinəsi fibroadenomaları və ümumi döş sağlamlığını idarə etmək üçün açardır.

Tanı Yöntemləri

Özünü Müayinə və Klinik Müayinə: Ən böyük oranda qadının əlinə gəlir və ilk bu şəkildə fərq edilir. Özünü müayinə etməyən qadınlarda daha çox həkim müayinəsi və ya ultrasonografi tədqiqatında ilk ortaya çıxar. Radyoloji metodlardan tarama (screening) məqsədilə istifadə edilən iki test: mamografi və ultrasonografiya da görülə bilər ancaq bu şəkildə fibroadenom olduğundan %100 əmin olamayız. Çünki bu görüntüləmə texnikaları, katı və kistik şişlər arasında kəskin ayrım etməyə kömək edə bilər ancaq katı xarakteristikdə olan fibroadenomlar ilə döş xərçəngi arasında ayrım etmək üçün kifayət deyildir. Bəzi həkimlər fibroadenom tanısın üçün MRI (MRT) də istəyə bilirlər ancaq mən bunu düzgün hesab etmirəm. MRI, bahalı olmasının yanısıra, yaxşı yapılmış bir ultrasonografiyə üstünlüyü də yoxdur.

Qəti diaqnoz üçün iki metod var: altı aylar aralarla iki il boyunca ultrasonografiya ilə izlənə bilər və ya biopsi edilər.

Radyoloji Təsvirinin Rolu

Radyoloji təsvir, fibroadenomlarla  süd vəzi xərçəngi arasındakı fərqi ayırd etməkdə mühüm rol oynayır, amma bizə %100 diaqnoz qoymaq imkanı verməz. Dəqiq diaqnoz üçün həmişə biopsiya etmək və patoloji hesabat ilə sənədləşdirmək lazımdır. Mammografi və ultrasəs,  süd vəzi şişlərinin qiymətləndirilməsində istifadə olunur və hansılarına biopsiya etmək lazım olduğunu bizə göstərir.

Mammografi və ultrasəs

Fibroadenomlar, ultrasəsda, adətən yaxşı sərhədlənmiş, dəriyə paralel yönəlməli, oval şişlər kimi görünür. Fibroadenomların homojen, hipoekoik (daha qaranlıq) daxili strukturu var və hamar, möhkəm konsistensiyasından dolayı "kənar kölgələnməsi" effektinə malikdir.

Mammografidə isə tipik olaraq, hamar kənarlı, yuvarlaq və ya oval, sərhədləri yaxşı müəyyənləşmiş şişlər kimi görünür. Xüsusilə yaşlı lezyonlarda "partlamış popkorna bənzər" kalsifikasiyalara malik ola bilər. Adətən homojen sıxlıqdadır.

Süd vəzi Xərçəngi, ultrasəsda, düzensiz şekilli, sınırlı girintili çıkıntılı və ya sivri uclu, yəni ulduzvari formadadır. Heterojen daxili strukturu var. Doppler təsvirində artan qan axını göstərə bilər, bu da yeni qan damarının yaranmasını (anjiyogenez) yəni sürətli böyüməni göstərir.

Mammografidə isə adətən düzensiz və ya sivri uclu şiş kimi görünür, bu da invaziv bir təbiəti işarə edir. "Pleomorfik" və ya "linear" olaraq təsvir edilən, düzensiz şəkil və yayılmada mikrokalsifikasiyalara malik ola bilər. Meme toxumasında mimari pozulma və ya asimetriyə səbəb olur.

Radyoloji xüsusiyyətlər, bir döş xərçənginin varlığını güclü şəkildə təklif etsə də, dəqiq diaqnoz üçün həmişə histopatoloji analiz (biopsiya sənədi) tələb olunur. Bu qiymətləndirmələrin, doğru diaqnoz və uyğun idarəetmə təmin etmək üçün təcrübəli bir döş cərrahı tərəfindən aparılması vacibdir.

Fibroadenomaların kliniki əhəmiyyəti

Əgər müayinə və radioloji müayinələrdə fibroadenoma olduğu düşünülən bir kütlə varsa, bunun dəqiq diaqnozu qoyulmalıdır. Süd vəzisi xərçəngi ilə qarışdırılmamalı və bu səbəblə xərçəng diaqnozu unudulmamalıdır.

Əməliyyat etmək yerine izlənilən fibroadenomalarda zaman keçdikcə, böyüklüyü dəyişən, sərhədləri pozulan, içi heterogen hala gələn, damarlanması və qanlanması artan fibroadenomaları da dərhal iynə biyopsiyası mütləq etmək lazımdır.Fibroadenomlar yalnız döş xərçəngləri ilə qarışmır, döşün nadir rast gəlinən digər tümörləri ilə də qarışa bilər. Bunlar fibroadenomlara çox bənzəyir, lakin daha tez böyüyüb qısa müddətdə döşün içini örtür. Bu növ xoşxassəli, amma lokal böyüyən şişləri də iynə biyopsiyası ilə təşhis edib, daha sonra çıxarmaq lazımdır.

Müayinə və radyoloji tədqiqatlar şişin fibroadenom olduğunu göstərsə də, əmin olmaq üçün ya iynə biopsiyası etmək lazımdır ya da altı ay aralıqla xəstəni kontrol etmək lazımdır. İki il ərzində aparılan ultrasəs müayinələrində heç bir dəyişiklik baş vermirsə, onda fibroadenom kimi qəbul edilir və ildə bir dəfə kontrol olunur.

Döşdəki şişin fibroadenom olduğundan əminiksə, əməliyyata ehtiyac yoxdur. Necə əmin ola bilərik? Bunun üçün ya 6 ay aralıqlarla yoxlanılır və ya iynə biyopsiyası edilir. Əvvəlcə altı ay ara ilə kontrollara üstünlük vermek lazımdır. Kontrollar zamanı əgər şişin strukturunda dəyişiklik, pozğunlaşma müşahidə edilirsə, onda iynə biyopsiyası mütləq etmək lazımdır.

Fibroadenomların Cərrahiyyəsi

Fibroadenomlar, xərçəng kimi təhlükəli deyildir. Buna görə, gördüyümüz hər fibroadenomu cərrahiyyə etməyə ehtiyac yoxdur.

Cərrahiyyə Nə Zaman Düşünülə bilər?

Ölçü və Böyümə Sürəti: Fibroadenom kiçik və böyümürsə, adətən izlənir, cərrahiyyə edilmir. Ancaq sürətlə böyüyən və ya kifayət qədər böyük olan fibroadenomalar bəzən cərrahi yolla çıxarıla bilər, daha doğrusu, əvvəlcə iynə biopsiyası aparılır, sonra isə çıxarılır. Çünki bu, fibroadenoma olmaya bilər: xərçənglə qarışdırıla bilər və ya nəhəng fibroadenomanın bir növü ola bilər.

Həmçinin, böyük fibroadenomlar, meme formasında dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Bu halda, xəstənin kozmetik narahatlıqları cərrahi müdaxilə üçün səbəb ola bilər.

Ən mühüm səbəb fibroadenomanın strukturu və ya zamanla dəyişməsidirsə ki, bu da xərçəng olduğunu göstərirsə, əvvəlcə iynə biopsiyası aparılır, sonra isə qəti diaqnoz üçün cərrahi yolla çıxarılır.

Niyə Öncəlik Cərrahiyyə Deyil?

Fibroadenomalar adətən xoşxassəli kütlələrdir və xərçəngə çevrilmir. Buna görə də dərhal cərrahi müdaxiləyə müraciət edilmir. Hər bir cərrahi müdaxilə infeksiya və qanaxma kimi risklər gətirir, ona görə də lazım deyilsə, aparılmamalıdır. Bundan başqa, cərrahi sonrası iz qala bilər. Dəri altında, meme toxumasında yaranan bu izlər, gələcəkdə memenin ultrason və mammografi ilə izlənməsi zamanı radyoloji həkimə çətinlik yarada bilər.

Fibroadenomlar bəzən birdən çox olur və tez-tez yenisi yaranır. Buna görə hər fibroadenomu çıxarmaq mənasız olardı. Bu cür ardıcıl aparılan lazımsız cərrahiyyələr xəstənin həyat keyfiyyətini və hətta psixologiyasını pozar.

Cərrahiyyə Nə Zaman Edilir?

Sürətlə Böyüyən və ya böyük Fibroadenomlar: Ölçülərindəki sürətli dəyişiklik və ya aydın böyüklük cərrahi müdaxiləni tələb edə bilər. Hər böyümə pis bir məna verməyə bilər. Böyümə ilə birlikdə artan qanlanma, tümörün elastikiyyəti, iç quruluşu kimi amillər də cərrahiyyə qərarında önəmlidir.

Fibroadenomalar ümumiyyətlə ağrısızdır və heç bir şikayətə səbəb olmur. Fibroadenoma ağrı və ya digər narahatedici simptomlara səbəb olarsa, xəstə daha rahat hiss etmək üçün kütlənin çıxarılmasını tələb edə bilər. Əməliyyatın ən əhəmiyyətli səbəbi döş xərçəngi ilə bağlı narahatlıqdır. Xərçəngdən şübhələnirsinizsə və ya diaqnoz qoymaq mümkün deyilsə, əvvəlcə iynə biopsiyası aparılır və sonra şişlik əməliyyatla aradan qaldırıla bilər.

Hər bir xəstə və hər fibroadenoma fərqli olduğundan, müalicə planı fərdiləşdirilməlidir. Bu qərarlar həkimlərin klinik qiymətləndirməsi və xəstənin üstünlükləri əsasında qəbul edilir.